Cieśla-Korytowska Maria Libri

Juliusz Słowacki miał niewątpliwie duży talent poetycki, naznaczony czymś, co uznano niegdyś za jego skazę, czyli inspirowania się cudzymi myślami, dziełami, poetyką i estetyką. Mimo że ciągłość kultury, literatury, sztuki, powoduje nieustanne nawiązywanie do przeszłych dokonań w tych dziedzinach przez kolejnych artystów, wpisywanie się zwłaszcza w niektóre systemy myślowe (takie jak mit, mistycyzm, mesjanizm) u Słowackiego jest szczególnie silnie zauważalne. Zwrócić należy przy tym uwagę na swobodne poruszanie się tego poety po obszarach szeroko rozumianej kultury: literatury, sztuki, religii, folkloru i czerpania z nich pewnych elementów, z których tworzył on własną całość. Charakterystyczne dla Słowackiego są także poszukiwania w dziedzinie estetyki oraz poetyki dzieła. W niniejszej książce omówione zostają zwłaszcza zabiegi poetyckie (takie jak symbolika, topika, metaforyka), a także sposób kształtowania postaci bohaterów jego dzieł, oglądany również w szerszym kontekście literatury romantycznej. Kolejnym przedmiotem rozważań jest estetyka poety rozpięta między dwiema kategoriami, piękna i brzydoty, a przejawiająca się w różnych tematach i aspektach dzieł Słowackiego, charakteryzujących się często swoistą opozycyjnością, nie tylko estetyczną, ale też ideową i tematyczną. Pod uwagę wzięty został także wpływ idei na kształt artystyczny jego dzieła, bądź przeciwnie, dominowanie motywacji estetycznej nad sposobem ujęcia problematyki utworu.

Na tom składają się rozprawy powstałe na przestrzeni kilkudziesięciu lat niezależnie od siebie, ale w jakimś sensie tworzące całość. Były one wygłaszane i publikowane po polsku i za granicą (te zostały przetłumaczone), niektóre połączone, przeredagowane i opatrzone ilustracjami, inne napisane ostatnio. Są one pogrupowane w duże rozdziały wedle ogólnych kategorii stworzonych na rzecz tej książki i dotyczą dzieł poety oraz ich bliższych lub dalszych kontekstów. Przedmiotem omówienia oraz interpretacji są kategorie literackie, estetyczne i filozoficzne oraz idee, takie jak: intertekstualizm, komparatystyka, wzniosłość, liryzm, tragizm, optymizm, narodowy lub ponadnarodowy charakter utworu, literatura a muzyka, perspektywa historyczna i religijna, mistycyzm, mesjanizm, kwestia poznania, rola pamięci oraz koncepcja człowieka jego tożsamość i charakter, wolna wola, postawa i powinność, wyzwania, przed jakimi staje, stosunek do śmierci wreszcie. Konteksty poszczególnych kategorii oraz idei, od Starożytności poprzez wieki późniejsze, sięgają aż do literatury XX-wiecznej, tak polskiej jak obcej, przy uwzględnieniu historii. Dwa rozdziały poświęcone zostały najważniejszym dziełom Mickiewicza: Dziadom oraz Panu Tadeuszowi, w pozostałych pojawiają się też inne utwory od młodzieńczych wierszy po późną lirykę, a także po wykłady paryskie. Z całości wynika obraz spójnej (mimo upływającego czasu) aksjologii Poety: postawy etycznej oraz estetycznej Adama Mickiewicza. To ona stanowi w istocie myśl przewodnią tak omawianych dzieł, jak podejścia badawczego do nich. Kolejny tom serii ROMANTYZM I NIE TYLKO... wydany w ramach współpracy edytorskiej z Instytutem Literatury.

Sztambuch Aleksandry Wołowskiej (czyli Aleksandry Wincentyny Zofii (1812, Warszawa 1905, Paryż), a od 1837 roku żony Lona (Lonarda Josepha) Faucher (1803 1854), francuskiego wydawcy, polityka i ministra) jest wyjątkowym zabytkiem polskiej literatury, kultury i historii. Wyjątkowym w swojej treści i zawartości. Aleksandra Wołowska znała doskonale środowisko emigracji paryskiej z Adamem Mickiewiczem, Fryderykiem Chopinem na czele. Wpisy w Sztambuchu, często niepublikowane wiersze, zapisy nutowe, dedykowane grafiki i rysunki stanowią świadectwo epoki i pokazują środowisko polskich patriotów, dla których największą wartością była utracona wolność ojczyzny. Publikacja Sztambucha, który pozostawał do tej pory praktycznie nieznany jest wydarzeniem wyjątkowym. Naukowe opracowanie i komentarze prof. Marii Cieśli-Korytowskiej lokują edycję na najwyższym poziomie.

Książka ma charakter obszernego eseju. Autorka, wychodząc od skargi Mickiewiczowskiego Gustawa na krzywdę, jaką mu wyrządziły „książki zbójeckie”, śledzi obecność zaskakująco często pojawiającego się w literaturze tematu niekorzystnego oddziaływania lektury na bohaterów literackich w takich utworach, jak Piekło Dantego (Pieśń V), listy Heloizy i Abelarda, opowieści o Tristanie i Izoldzie, Julia, czyli Nowa Heloiza Rousseau, Cierpienia młodego Wertera Goethego, Zbójcy Fryderyka Schillera, Czerwone i czarne Stendhala, Pani Bovary Flauberta, czy wreszcie Anna Karenina Tołstoja. Istotną perspektywę interpretacyjną stanowi perspektywa aksjologiczna: autorka pyta o to, jaki świat wartości został w każdy z tych utworów wpisany i w jaki sposób pisarze usiłowali nas doń przekonać. Dokonuje również porównania wymienionych dzieł pod kątem perswazyjnych zabiegów odautorskich, obecnych na poziomie fabuły, kreacji bohaterów, języka. Stawia i stara się udowodnić tezę o możliwości objęcia współcześnie rozumianą formułą „książek zbójeckich” także i tych dzieł. Jako przykłady potencjalnie odmiennego rodzaju oddziaływania przywołane zostają natomiast Niebezpieczne związki Choderlosa de Laclos, Don Juan Byrona oraz Dziennik Uwodziciela Sorena Kierkegaarda.

Pod metaforycznym tytułem książki kryje się dziesięć rozdziałów dotyczących szeroko rozumianych związków literatury romantycznej i muzyki instrumentalnej, śpiewu, tańca, a w ich kontekście takich postaci jak Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Cyprian Norwid, Fryderyk Chopin oraz inni (Z kim się muzyką podzielę?; Szmery i trzaski w „Panu Tadeuszu”; Jak wyrazić smutek?; Dlaczego się minęli?; Karnawał i patos, Duch czy „kałkuł”?; Czy Norwid tańczył krakowiaka?; Dlaczego tu nikt nie śpiewa?). Ostatnie dwa rozdziały (Słowa muzyka; Wypowiedzieć muzykę) zawierają rozważania nad listami Chopina oraz obecnością osoby i muzyki tego kompozytora w poezji polskiej na przestrzeni XIX i XX wieku. Każdy z nich opatrzony jest obszernymi przypisami o charakterze antologii, zawierającymi fragmenty listów Chopina oraz poświęcone mu utwory poetyckie.

Książka ta dotyczy kwestii romantycznej gnoseologii, której odmienność od oświeceniowej bywa często podkreślana przez badaczy: poszczególne rozdziały przynoszą dogłębną analizę tego zagadnienia, a także idei leżących u podstaw specyfiki romantycznego poznania, takich jak jedność i harmonia świata, gnoza,okultyzm. Po nich następuje prezentacja romantycznych sposobów poznania (wraz z ich klasyfikacją wedle przedmiotu, zakresu i charakteru), takich jak olśnienie,objawienie, wizja, sen, intuicja, wyobraźnia, autokontemplacja, miłość, szaleństwo, język, symbol, alegoria, mit, poezja, muzyka, nauka itd. Obszerna antologia pozwala poznać przykłady obecności zagadnień dotyczących poznania w dziełach tak poetyckich, jak prozatorskich, literackich i filozoficznych.Stosunkowo słabo rozpoznana kwestia romantycznego poznania, w świetle zarówno refleksji teoretycznej (historycznej i współczesnej Romantyzmowi), jak i praktycznie obecnej w dziełach poetyckich zyskuje nową perspektywę. Ta część książki posiada obszerne przypisy, zawierające tak dodatkowe informacje, jak interpretacje prezentowanych tekstów, tematycznie wykraczające niekiedy poza zasadniczy wywód.

Preromantyzm i Romantyzm europejski ma za przedmiot literaturę i kulturę krajów europejskich rozwijającą się przez około sto lat, które wyznaczają ramy czasowe umownie zwane Preromantyzmem i Romantyzmem. W książce zastosowano podwójną perspektywę. Jedna ma charakter czasowo-terytorialny – są to charakterystyki poszczególnych literatur narodowych (angielskiej, szwedzkiej, duńskiej, niemieckiej, francuskiej, hiszpańskiej, portugalskiej, włoskiej, greckiej, węgierskiej, czeskiej, rosyjskiej i polskiej) w zakresie odpowiadającym roli, jaką odgrywały one w tych epokach. Taka szersza, a zarazem konkretna perspektywa pozwala na porównawcze spojrzenie na rolę każdej z nich w rozwoju literatury oraz omawianych formacji kulturowych. Warto wspomnieć, że ogląd polskiej literatury postrzeganej z takiej właśnie perspektywy nie tylko zyskuje na wyrazistości, ale też pozwala na jej umieszczenie wysoko w rankingu romantycznych literatur europejskich. Druga perspektywa wyraża się w szerszej prezentacji zjawisk i kategorii, takich jak między innymi: romantyczna koncepcja człowieka, miłość, stosunek do natury, religia, wolność, patriotyzm, indywidualizm i oryginalność, wychowanie, młodość, rozum, uczucie, wyobraźnia, muzyka oraz bajronizm, wzniosłość i patos, eskapizm, historyzm, podróż, względność piękna, sztuki i poezji, oryginalność, prawdziwa poezja, ironia, gatunki literackie, język. Pojawiają się one w różnych literaturach w omawianych okresach, rozpatrywanych perspektywy ogólnoeuropejskiej. Ilustrowane są fragmentami dzieł bądź krótkimi utworami przytoczonymi w oryginale, gdyż ich sens jest ściśle związany z językiem, w jakim powstawały. Wywód prowadzony jest jednak tak, żeby nieznajomość danego języka nie utrudniała zrozumienia jego sensu. Książa ilustrowana jest obrazami, szkicami, niekiedy karykaturami z epoki, wspomniane są również umuzycznienia niektórych ważnych dzieł literackich. Pomyślana została jako podręcznik akademicki, jednak w toku powstawania przybrała charakter monografii Preromantyzmu i Romantyzmu europejskiego

Książka, której tematyka dotyczy pojęć i zjawisk obecnych w kulturze, symbolizowanych przez greckie Charyty (rzymskie Gracje). Pojęcia te i zjawiska pojawiają się w różnych dziedzinach życia i twórczości; jednoznacznie łączy je pozytywny charakter stosunkowo, jak mogłoby się wydawać, rzadszy w sztuce i literaturze od pesymistycznego. I tak Charyty symbolizować mogą radość postawę psychiczną prezentowaną w ich dziełach przez poetów, muzyków, malarzy, a także filozofów. Optymizm postawę filozoficzną bądź życiową, opartą na racjonalnym lub emocjonalnym pozytywnym stosunku do rzeczywistości. I wreszcie wdzięk najtrudniej, również w sztuce, definiowalny przymiot cechę stosunkowo łatwo rozpoznawalną, lecz trudną do zdefiniowania. Teksty zamieszczone w książce, autorstwa badaczy różnych specjalności, dotyczą zagadnień i zjawisk obecnych w szeroko rozumianej kulturze, a także w konkretnych dziełach literackich, malarskich, filmowych, filozoficznych. W pierwszym rzędzie podejmują one, rzecz jasna, kwestię obecności i znaczenia postaci Charyt w kulturze starożytnej i nowożytnej (malarstwie, rzeźbie, poezji) oraz sensów filozoficznych, etycznych i religijnych wywoływanych przez te postaci, niekiedy związanych ze znaczeniem greckiej (chris). Autorzy artykułów rozważają także tematy radości związanej z przedstawieniami Charyt (czasem jako tancerek), optymizmu płynącego z tych i innych wyobrażeń, a także dyskusyjnego i dyskutowanego od najdawniejszych czasów wdzięku, powszechnie przypisywanego Charytom, a stanowiącego wyzwanie nie tylko dla pisarzy, malarzy, rzeźbiarzy i aktorów, lecz również dla estetyków. Charyty, jak się okazuje, są od starożytności po czasy współczesne nośnym symbolem nie tylko estetycznym i filozoficznym. Ich wizerunki, przymioty oraz ewokowane przez nie sensy odgrywały i odgrywają bardzo ważną rolę w literaturze, sztuce, życiu i rozważaniach artystów i myślicieli różnych epok czego nie zawsze jesteśmy w pełni świadomi.

Książka Autor, autor! jest zbiorem kilkunastu szkiców i esejów, których przedmiotem są różne zagadnienia literackie: wypowiedzi łączy towarzysząca interpretacjom refleksja nad sposobem ujawniania się autora w dziele. Wstęp i zakończenie natomiast dotyczą zarówno uwarunkowań krytyka, jak i samych szkiców składających się na ten tom.