Krzysztof Pomian Ordine dei libri

Pojęcie „dziedzictwo europejskie” zyskało popularność dzięki instytucjom Unii Europejskiej. W 2002 roku Komisja Europejska ustanowiła Nagrodę Dziedzictwa Kulturowego, przyznawaną przez Europa Nostra, wyróżniającą około trzydziestu inicjatyw rocznie w obszarze ochrony i adaptacji dziedzictwa kulturowego. Choć termin „dziedzictwo europejskie” nie został bezpośrednio użyty, odnosi się on do kulturowego dziedzictwa Europy. W 2005 roku, z inicjatywy Francji, sześć krajów UE wprowadziło znak „Dziedzictwo europejskie”, który po raz pierwszy przyznano 19 marca 2007 roku, z okazji pięćdziesiątej rocznicy Traktatu rzymskiego. Cztery lata później oznaczono sześćdziesiąt osiem obiektów w dziewiętnastu krajach. W 2013 roku Komisja Europejska sama zaczęła przyznawać ten znak, jednak jej kryteria były bardziej restrykcyjne, co skutkowało jedynie dwudziestoma dziewięcioma oznaczonymi obiektami. Termin „dziedzictwo europejskie” stał się częścią słownictwa UE, a jego uznanie miało miejsce około pięćdziesięciu lat po przyjęciu „Konwencji o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego” oraz Europejskiej Konwencji Kulturalnej. Artykuł 5 tej ostatniej podkreśla znaczenie europejskiego dziedzictwa kulturowego i zobowiązuje państwa do jego ochrony. Tekst ten ukazał się pierwotnie w angielskim przekładzie jako przedmowa do publikacji dotyczącej dziedzictwa kulturowego w UE.

Książkę wydano z okazji dziewięćdziesiątej rocznicy urodzin Profesora Krzysztofa Pomiana. Wydanie drugie (pierwsze: 2000 r.) powstało w małym, kolekcjonerskim nakładzie trzystu egzemplarzy. Wydanie tomu wsparli finansowo Ewa i Andrzej Peciakowie. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Historia muzeów staje się prawdziwie światowa w drugiej połowie XIX wieku. Ten okres zaczyna się umownie w 1851 roku, kiedy w londyńskim Pałacu Kryształowym zorganizowano Wystawę Światową. Od tej pory muzeum jest emblematyczną instytucją nowoczesnej cywilizacji. Z wszystkimi tego konsekwencjami. Kolonizuje podbijane kraje i gromadzi ich dziedzictwo. Bierze udział w obu wojnach światowych. Bywa ofiarą i beneficjentem totalitaryzmów. Jest przestrzenią awangardowych działań artystycznych i maszyną propagandową – po obu stronach żelaznej kurtyny. Dzisiaj istnieje ponad sto tysięcy muzeów. Wydaje się, że w państwach demokratycznych są szczególnymi miejscami kultury, życia społecznego i odnawiających się tożsamości. Ich kolekcje rosną, powierzchnie się rozszerzają, a siedziby przybierają nieznane dotąd kształty. Przynajmniej tak było do niedawna. Trzeci tom zatrzymuje się w momencie, kiedy z powodu pandemii muzea na całym świecie zostały zamknięte.

Rewolucja francuska otwiera nowy rozdział w historii światowych muzeów. Swobodny dostęp do arcydzieł sztuki urasta do rangi jednego z praw człowieka i obywatela. Dziewiętnastowieczne muzeum, którego prototypem jest Luwr, uczestniczy w procesie demokratyzacji społeczeństw i staje się atrybutem dziedzictwa narodowego. W Europie powszechnie inwentaryzuje się państwowe bogactwa sztuki i kultury. Zakładane są najważniejsze publiczne zbiory – Prado w Madrycie, National Gallery w Londynie czy Gliptoteka i Pinakoteka w Monachium. Ale muzeum bywa też instrumentem sprawowania i narzucania władzy. Przyczynia się do legitymizacji suwerena. Uwikłane jest w polityki historyczne i tożsamościowe. Bierze udział w konfliktach między mocarstwami, które dokonując grabieży dóbr kulturalnych na rywalach, umacniają swoje międzynarodowe pozycje. Drugi tom dzieła Muzeum. Historia światowa poświęcony jest krótkiemu, lecz burzliwemu okresowi, który rozpoczyna się około 1789 roku, a kończy w 1850. To właśnie wtedy – w momencie rozkwitu idei wolnościowych i nacjonalistycznych – powstaje nowoczesne muzeum.

Przedmiotem tej książki nie jest idea czasu. Jest nim sam czas. Czas wypełniany faktami przez historyków, przyrodników i fizyków, którego topologia i kierunek zawsze budziły spory, i to nie tylko wśród intelektualistów. Zastygły i eliminowany w imię zrozumiałości w niektórych naukach przyrodniczych, społecznych i humanistycznych. Teoretycznie roztrząsany przez filozofów, teologów i uczonych. Mierzony, ujednolicany, standaryzowany i narzucany przez władze religijne, polityczne i gospodarcze jednostkom, których życie psychiczne i somatyczne bywało z tego powodu dosłownie zaburzone. Przedmiotem tej książki jest zatem czas rozpatrywany w perspektywie encyklopedycznej. Często w niej mowa o Krytyce czystego rozumu. Ale również o dziełach historyków, o wytwarzaniu zegarków i o kolejowych rozkładach jazdy.

Am Anfang des Museums steht die private Sammlung: In einer Zeit, in der immer mehr Privatsammlungen ans Licht treten und der Staat die Gelder streicht, ist der Blick auf den Anfang lohnend und notwendig. Pomian erforscht die Ursprünge des Sammelns und beantwortet die beiden Grundfragen: Woher kommt der oft aberwitzige Wert von Sammlerobjekten? Was unterscheidet Objekte einer Sammlung von denen des täglichen Gebrauchs? »Hier kommt die Geschichte des Sammlers in ihrer ganzen Buntheit zu ihrem Recht: ein Feuerwerk!« [Henning Ritter, Frankfurter Allgemeine Zeitung]

Kniha nabízí ucelený pohled na dějiny Evropy od dob antického Říma po první světovou válku. Patnáct století evropských dějin autor nahlíží jako kolísání mezi snahou po sjednocení a působením odstředivých sil. Jde o patnáct století změn vnějších i vnitřních hranic, patnáct století vytváření států, revolucí, koloniální expanze, válek.

A travers ses 25 ans de réflexions sur la façon d'étudier l'histoire, l'auteur nous livre un aperçu de la problématique et des tendances au niveau de la recherche historique au 20e siècle. Neuf essais composent cette réflexion : histoire et fiction; le passé : de la foi à la connaissance; l'histoire de la science et l'histoire de l'histoire; de la comparaison dans l'histoire; histoire culturelle, histoire des sémiophores; la crise de l'avenir; de l'histoire, partie de la mémoire, à la mémoire, objet d'histoire; l'histoire au 20e siècle : de la science morale à l'ordinateur; l'irréductible pluralité de l'histoire. [SDM]

Der polnische Historiker Krzysztof Pomian schreibt die Geschichte Europas als facettenreiche Erzählung: von den Völkerwanderungen bis zum Versailler Vertrag. Er zeigt die Einheit einer sehr alten Kultur und die Vielfalt nationaler Eigenheiten. Eindrücklich markiert er die Verbindungslinien und beschreibt zugleich die Differenzierung der Völker und Nationen, die sich kulturell und wirtschaftlich voneinander abgrenzen und im Innern verändern. Er erzählt von den Dynamiken zwischen Religionen und Glaubenshaltungen, von Krieg und Konkurrenz, von gemeinsamen Bildungsstandards, Sprachen und Mythen. Das Buch ist die gültige literarische Biografie eines Kontinents, die einerseits die historische Kontinuität des abwechselnden »Hin und Weg« begreifbar macht und zugleich vor Augen führt, was durch ein geeintes und im Kern einiges Europa zu gewinnen wäre.

Quatre sur cinq des tableaux du musée d'Orsay, nombre de chefs-d'oeuvre du Louvre, une dizaine de collections devenues musées à part entière, du Moyen Âge de Cluny à l'Extrême-Orient de Guimet : une part essentielle du patrimoine artistique de Paris est l'oeuvre des collectionneurs. Dans chaque ville en France et en Europe on ferait un constat analogue. Cependant l'histoire ne s'est intéressée que fort peu à une pratique réputée futile. On la réhabilite ici en montrant la portée et les effets. Le présent livre entend jeter les bases d'une étude systématique de l'étrange activité qui consiste à rassembler des objets pour constituer une collection. Il propose une anthropologie de la collection : phénomène universel, apparemment coextensif à la culture même et véhicule privilégié de ses transformations. Il donne une étude historique des principaux genres de collection dans l'Europe moderne, des antiquités à l'histoire naturelle, de la numismatique à la peinture. C'est un nouvel éclairage sur la genèse du musée qui est suggéré, la collection particulière révélant son rôle crucial d'institution novatrice. Collectionneurs, amateurs et curieux prennent ainsi leur vraie stature, au centre de l'univers culturel.